Finanse behawioralne to nowoczesny i postępowy kierunek teorii finansowej, który stoi w opozycji do tradycyjnej ekonomii i teorii finansowej. W przeciwieństwie do tradycyjnych finansów, w finansach behawioralnych zakłada się, że inwestorzy i inni uczestnicy rynków finansowych nie zawsze zachowują się całkowicie racjonalnie, odpowiednio, że zachowują się normalnie. Mamy na myśli inwestorów o zwykłych ludzkich emocjach, uczuciach, uprzedzeniach behawioralnych i popełniających ludzkie błędy. Przedstawiciele finansów behawioralnych badają psychologiczne aspekty podejmowania decyzji i ich wpływ na zachowania inwestorów, jednocześnie twierdząc, że psychologiczne aspekty podejmowania decyzji bezpośrednio powodują nieefektywność rynku. Twierdzą, że psychologiczne aspekty podejmowania decyzji powodują systematyczne odchylenia rynków finansowych od równowagi.
Finanse behawioralne to w zasadzie zastosowanie badań z zakresu psychologii poznawczej, tj. określenie zachowania i działania ludzi w warunkach niepewności i ryzyka. Finanse behawioralne to tak zwany pozytywny kierunek ekonomiczny, który ma na celu opisanie i wyjaśnienie rzeczywistości. Z kolei tradycyjna teoria finansowa to tzw. kierunek normatywny, który opiera się na zupełnie nierealistycznych założeniach i jednocześnie nie jest w stanie opisać rzeczywistych procesów.
Tradycyjna teoria finansowa zakłada, że inwestorzy są agentami, którzy podejmują obiektywne decyzje, aby efektywnie wykorzystać pojawiające się możliwości. Tradycyjna teoria finansowa zakłada, że wszyscy inwestorzy mają takie same preferencje, doskonałą znajomość wszystkich alternatyw i rozumieją konsekwencje swoich decyzji. Krótko mówiąc, tradycyjna teoria finansowa zakłada, że inwestorzy zachowują się racjonalnie bez emocji i dokonują złożonych dynamicznych optymalizacji swoich decyzji. Warto wspomnieć, że złożone optymalizacje matematyczne są szczególnie uwielbiane przez ekonomistów akademickich, którzy trenują swoją wiedzę z matematyki wyższej przy budowaniu swoich wspaniałych modeli matematycznych.
I odwrotnie, w finansach behawioralnych kluczową koncepcją jest to, że na wiele decyzji finansowych wpływa to, jak interpretujemy informacje i jak działamy na ich podstawie, co nie zawsze jest racjonalne, biorąc pod uwagę, że ludzie cierpią z powodu wielu uprzedzeń behawioralnych (behavioral biases). Finanse behawioralne są więc jednym z elementów ekonomii, która opiera się na realistycznym opisie zachowań inwestorów i innych uczestników rynków finansowych. Zwolennicy finansów behawioralnych na ogół starają się połączyć najlepsze cechy tradycyjnej teorii finansowej i psychologii, aby wyjaśnić, dlaczego i jak ludzie, inwestorzy i rynki finansowe zachowują się w prawdziwym świecie. Nie mówią, jak powinny wyglądać rynki, i nie zakładają, że jesteś idealnym superkomputerem bez emocji, który nieustannie wykonuje złożone dynamiczne optymalizacje. Finanse behawioralne przyglądają się temu, jak ludzie działają, próbując opisać prawdziwą rzeczywistość i wyjaśnić, dlaczego rynki finansowe działają tak, jak działają.
Finanse behawioralne mają na celu opisanie i wyjaśnienie, dlaczego gracze na rynkach finansowych zachowują się tak, jak możemy ich obserwować każdego dnia. Dlaczego inwestorzy inwestują tak, jak robią? Dlaczego osiągają wyniki, które osiągają? Dlaczego mają niezdywersyfikowane portfele? Dlaczego handlują zbyt często? Dlaczego inwestorzy starają się tylko uzyskać informacje potwierdzające ich opinię i odwrotnie, odrzucają informacje, które są sprzeczne? Ponadto, na przykład, dlaczego inwestorzy inwestują głównie w swoim regionie? Dlaczego inwestorzy zbyt wcześnie sprzedają zyskowne pozycje i zbyt późno sprzedają pozycje stratne? To tylko niewielka lista pytań, na które finanse behawioralne dostarczyły odpowiednich odpowiedzi i na które tradycyjna teoria finansowa nie może odpowiedzieć.
Michal Stupavský
Strateg inwestycyjny Conseq Investment Management, a.s.